Zondagse streekdracht Zelhem

De oorspronkelijke streekdrachten in Nederland zijn vrijwel helemaal uit het straatbeeld verdwenen. In dit artikel willen we aandacht geven aan de traditionele kleding zoals die in de Achterhoek rond het jaar 1900 werd gedragen. Deze kleding kent natuurlijk vele plaatselijke varianten. Als leidraad hierbij hebben we gekozen voor de voorbeelden en aanwezige kennis bij de folkloristische dansgroep Wi’j eren ’t Olde uit Velswijk in de gemeente Bronckhorst. (www.wijerentolde.nl)

Rond het jaar 1900 was de Achterhoek een kleinschalig gebied met kleine plaatsen, familiebanden en burenplichten. De grote wereld was meestal ver weg. ’t Was een tijd waar er nog geen sprake was van auto’s, vliegtuigen, telefoon, vakantie, internet, bejaardencentrum, peuterspeelzaal, disco, schoonheidssalon of supermarkt. Wel waren er stoomtreinen, overal was er opkomst van de zuivel- en andere industrie en ontginning van woeste grond. ’t Werk werd gedaan met hand- of paardenkracht. De Achterhoek was voor ’t grootste deel een agrarische streek, waarbij een boer met meer dan 8 koeien een grote boer was. Boerengezinnen waren groot, vaak met 3 generaties onder één dak.

We hebben ons voorgesteld dat we op een mooie zondagmorgen in mei in het jaar 1900 op het marktplein voor de kerk in Zelhem op een bankje zitten. De kerkdienst is afgelopen, de mensen komen naar buiten, genieten van het mooie weer en maken nog een praatje.

Alle kerkbezoekers zijn op zijn ’s zondags, dus netjes gekleed. Een groot deel van de mensen draagt de sobere traditionele streekdracht waar ons verhaal over gaat. Er bestaat een duidelijk verschil tussen de zondagse kleding en de daagse kleding. De zondagse kleding is over het algemeen kostbaar en wordt alleen gedragen om erin naar de kerk te gaan of bij heel bijzondere gelegenheden, zoals een bruiloft in de naaste familie.

De vrouwen

Je kunt goed zien dat er degelijke stof gebruikt werd die jarenlang gedragen kon worden. Op het hoofd een mooie knipmuts van klos kant en een mooie geplooide kraag van tule of stiptule. Ook de voorstrook is heel fijn geplooid. De breedte van het kant onder aan de strook van de kraag zegt iets over de financiële gesteldheid van de familie. Om de knipmuts te beschermen dragen ze een onder de knipmuts een klein mutsje van zwarte stof.

De vrouwen dragen een schootjak, deze is gemaakt van mooie zwarte katoen of wol en is versierd is met kant, fluweelband of andere sierbandjes. De schoot is met 5 draden ingerimpeld zodat de ruimte mooi verdeeld is en de schoot mooi soepel valt. Zo’n jak sluit middenvoor met haken en ogen die allemaal met de hand zijn aangezet. Voor andere uitgaansgelegenheden, zoals familiebezoek en jaarmarkten, dragen de vrouwen een blauw, bruin of een groen schootjak.

Om de hals een mooi geruit knoopdoekje van taftzijde. De rok is van dezelfde stof als het jak en heeft onder aan de zoom een pluisband. Dit is ook om slijtage van de zoom tegen te gaan. Middenvoor is een glad stuk, de rest is geplooid.

De schort is van puur katoen, het motief is het zogenaamde Friese ruitje. Ook heeft de schort middenvoor een glad stuk en is verder gerimpeld. De banden van de schort worden aan de voorkant gestrikt. Onder de rok dragen de vrouwen een onderrok, de zogenaamde streeprok. Deze stof is een geweven streepstof in zwart en blauw en is afgezet met een wollen band aan de zoom. Ze dragen wel 5 of 6 onderrokken want een breed uitstaande rokkenvracht was het toonbeeld van een zekere welstand. De onderrokken in volgorde van boven naar onder, de damastenrok, de stiefrok, een paar streeprokken, de baaienrok en de witte rok. Onder de bovenste rok dragen ze een naadzak van witte katoen deze wordt met een bandje van keper katoen om de middel gestrikt. In de naadzak werden kleine dingen meegenomen zoals een doosje met pepermunt, een zakdoek en een beetje kerkengeld.

Onder de onderste onderrok word een lange onderbroek gedragen van witte katoen, met een mooie brede kant onder aan de pijpen. Aan de voeten een paar eigen gebreide kniekousen van zwarte sajet en lage klompen van populierenhout met een leertje over de wreef.

Veel sieraden waren er niet, soms een speldje van goud of zilver op het jak of een kralensnoer van enkele rijen granaten of bloedkoralen aan een gouden of zilveren slot. De meeste vrouwen dragen een rieten mandje, daarin werd van alles meegenomen zoals breiwerk, de knip met geld en een zakdoekje met au de cologne.

De mannen

Bij de zondagse dracht hoort een hoge zwarte pet met een sierband. Ze dragen een boezeroen van blauw en wit gestreepte katoen. Midden voor een halssplit met witte porseleinen knopen en een smal halsboordje. Daar overheen een zwart befje, ook wel ’t halsje genoemd, van dikke zwarte satijn dit is verstevigd met dikkere stof zodat het mooi glad blijft zitten. ’t Befje is mooi versierd met bandjes, mooie knoopjes en fluweelband, ze sluiten in de nek met een knoop en knoopsgat. Hierdoor werd de onderliggende kleding verborgen en zag men er altijd netjes uit. Hier overheen dragen ze een wollen vestje van zwart laken. In de linker vestzak zit, aan een ketting, een zakhorloge van zilver of goud.

De lange jas en de broek zijn ook van zwart laken, in de jas zitten aan de achterkant plooien en knopen. In de achterslip zit ook nog een zak om de bekende rode zakdoek in te doen. De broek heeft aan de voorkant geen knopen of een ritssluiting maar een klep, dit noemen ze het presenteerblad, de klep sluit aan weerszijden met knopen. De broek is niet te lang maar tot op de enkel en heeft geen vouwen. Aan de voeten zwarte gebreide sokken van zwarte sajet en hoge geschuurde klompen van populierenhout.

(foto’s: Oudheidkundige Vereniging Salehem uit Zelhem en de folkloristische dansgroep Wi’j eren ’t Olde uit Velswijk)