Mijn grootouders, ouders en mijn broer en schoonzus hadden een banketbakkerij in de Turfstraat 37 in Zutphen. December was voor hen een drukke maand en automatisch help je dan mee. In dit verhaal kijk ik daar op terug.
Speculaas, borstplaat en marsepein
Tijdens de feestweken die in september in Zutphen gehouden werden begon vader met het bakken van speculaas. Door veel mensen werd daar reikhalzend naar uitgekeken. Niet voor niets want de speculaas was één van de producten waar de firma om bekend stond en dat vooral vanwege het unieke kruidenrecept. Heel veel mensen kwamen van heinde en verre deze lekkernij halen. Niet alleen in huis maar ook in de naaste omgeving verspreidde de speculaasgeur zich en de mensen stonden al snel in de winkel om speculaas te kopen. Begin november werd begonnen met het uitpakken van het kantoortje achter de winkel. Daar werd de Sint Nicolaastafel ingericht. Een gebruik dat de fa. Kreijenbroek van begin (1868) tot eind (1998) in ere heeft gehouden. Op tafels werden allerlei borstplaten, chocolade- en marsepeinsurprises, speculaas- en taaipoppen uitgestald. Op schappen aan de zijkant stonden de chocoladeletters. Het marsepeinwerk, varkentjes, boekjes, worst, gebitten, diverse dierfiguren, enz., werd zelf gemaakt en dat kostte heel wat avonden extra werk want het moest gebeuren naast het gewone werk en was voor een heel groot deel handwerk. Alles moest ingepakt worden en moeder zorgde er voor dat elke chocoladeletter, stuk marsepein of wat dan ook verpakt werd in sinterklaaspapier.
Voorbereiding
De dag voor de feestdagen werden lijsten voor de bakkerij gemaakt. Een secuur werkje. Want iedereen wilde de volgende dag wel datgene hebben wat besteld was. In de bakkerij heerste hoogspanning. Er werden vooral veel banketletters gebakken. Een groot aantal letters van het alfabet passeerden de revue maar er waren ook “beulingen”, een o met een “tuutje” eraan. De laatste nacht werd voor een groot deel doorgewerkt. Vader vond het wel belangrijk dat iedereen een paar uur ging slapen. Het was hard werken maar niet ongezellig. Voor de werkenden was er altijd wat lekkers. Meestal wat hartigs. Soms werd er ’s nachts op het raam geklopt. Politie. Niet om te controleren, maar voor koffie met wat erbij. Ze waren ook niet vies van een gebakken eitje als dat zo uitkwam. Er werd ook wel eens een geintje met ze uitgehaald. Voorzichtig werd wel eens een hand op hun schouder gelegd met het verzoek om iets op te schuiven. Niet helemaal toevallig zat er aan die hand dan steevast wat meel dat goed te zien was op de donkerblauwe jassen.
Borstplaat gieten
Bezorgen in weer en wind
Veel van wat gemaakt werd, moest op Sinterklaasdag bezorgd worden. Vooral in de jaren veertig en vijftig en begin jaren zestig werd er heel veel bezorgd. In het begin per fiets later per auto. Enkele mensen, waaronder mijn broer en ik reden de hele dag rond met één of meer kisten onder de arm met daarin de bestellingen. Het weer was erg belangrijk op die dag. We hebben in de loop der jaren alle soorten weer meegemaakt, wind, veel wind, veel regen en soms sneeuw en gladheid. Plastickleding was er in het begin nog niet. Daarom moesten we ons bij slecht weer wel eens een paar keer omkleden want de gewone regenjassen waren niet altijd voldoende waterdicht. Tussen de middag was er eten voor alle medewerkers, meestal stamppot. Vaak was je op sinterklaasdag ‘s avonds zo rond zeven uur klaar en dan werd er bij ons thuis nog Sinterklaas gevierd.
Kerst en oud & Nieuw
Daarna volgde kerst. De voorbereidingstijd daarvoor was wat minder lang. De laatste dagen leken op die voor Sinterklaas. Hoewel veel minder moest er toch wel het één en ander ingepakt worden. De nacht er voor werden de kerstkransen gebakken en opgemaakt. Heel in het begin werd er in de spijs ook kersen gedaan. Later niet meer, wel werden de staven en kransen versierd met bigarreaux en oranjesnippers. Dat stond fantastisch, over het opleggen zullen we het maar niet hebben. Ik heb het gevoel dat mijn handen nog pikken van de stroop die daaraan zat. Op de dag voor kerst moest bijna alles weer bezorgd worden. Dus weer de hele dag op de fiets en weer was je afhankelijk van de weergoden. Wat het bezorgen met kerst lastig maakte waren de puddingen. Die werden aan het eind van de dag klaargemaakt voor bezorging en die moest je dan nog wegbrengen. Een pudding op een schaal opgespoten met slagroom, belegd met versieringen en sommige dan in het midden nog opgevuld met saus moest je in een kist onder de arm op de fiets onbeschadigd bij de klant zien te krijgen. Meestal lukte dat wel. Daarnaast had je veel verlovingen op tweede kerstdag. Dus werden de “petit fours”, kleine gebakjes, de dag voor kerst op het laatst gemaakt en als laatste weggebracht. De meeste mensen hadden wel een koele kelder. Ik herinner me nog een keer dat ik met de laatste bestelling o.a. “petit fours” op weg. Het had licht gesneeuwd en het was wat glad. Op de Emmerikseweg ging ik met fiets en al onderuit in of op de tramrails. Hoewel de schade beperkt bleef moest ik er mee terug en kon vader weer aan de slag. Waarna ik er weer mee op weg ging. Nu gelukkig zonder problemen. Op deze dag was je meestal later klaar dan met Sinterklaas.
Last but not least volgde de oudejaarsdag. Dat vond ik de minst leuke. Er werden veel dingen in de frituur gebakken en die “geur” verspreidde zich door het hele huis. Indrukwekkend was de sortering artikelen die gemaakt werden. Dat varieerde van diverse soorten beignets, appelflappenen, appelbollen en sneeuwballen naar bitterballen en croquetten, pasteitjes, ragoutbroodjes, nierbroodjes, Vol au Vents, hambroodjes en saucijzen.
De vuurtrommel
Trouwe klanten
Er was één familie die van oudsher al bij opa en oma Kreijenbroek brooddeeg-saucijzen bestelde. De meesten van dat gezin waren naar elders verhuisd maar bestelden ze nog ieder jaar. Aanvankelijk maakte opa Kreijenbroek ze nog. Ik zie hem nog bezig met een ouderwetse rolstok de plakjes brooddeeg uitrollen om daarin de gehaktrolletjes te vouwen. Later maakten vader of mijn broer deze toch wel erg lekkere saucijzen. Ze werden per post- of spoorexpresse verstuurd. Natuurlijk moest er ook nu veel bezorgd worden. De kunst was om alles voor half zeven bij de klanten te hebben. Zo niet dan had je goed pech. Om zeven uur begon de oudejaarsavonddienst in de kerk. Heel veel mensen, ook mensen die er anders bijna niet kwamen, gingen op die avond “ter kerke” en dus trof je ze niet meer thuis. In dat geval moest je na half negen het restant wegbrengen. Maar daarmee zat het karwei er nog niet op. Veel mensen lieten laat op de avond nog croquetten, bitterballen, ragoutbroodjes, pasteitjes saucijzen e.d. warm bezorgen. Dan kon je laat op de avond weer bij de warme kachel vandaan om met een vuurtrommel, die verwarmd werd door gloeiende briketten, op pad te gaan. Het is wel eens gebeurd dat ik om twaalf uur nog ergens achter op de Deventerweg zat terugfietsend van de laatste warme bestelling. Maar met die vuurtrommels kon je ook spelen als het hard waaide en je er tegenin moest fietsen trok je de vuurlade er iets uit, je kreeg dan een hele vonkenregen achter je aan. Gelukkig besloten vader en moeder op een gegeven ogenblik dat de laatste bestelling niet meer na elf uur bezorgd kon worden.
Het zijn decemberherinneringen die soms aan het eind van een jaar weer wakker worden. Er worden weinig bestellingen meer rondgebracht zeker niet met vuurtrommels. De Sint Nicolaastafel is met de firma uitgestorven en kersjes en oranjesnippers op de kerststaven zie je ook bijna niet meer. Als ik roombeignets wil hebben zal ik ze zelf moeten bakken.
Ik wens u een goede en een smaakvolle decembermaand.
Jan Kreijenbroek.
