Quilten: we weten weer hoe we het deden

Nederland heeft rijke een traditie op het gebied van Quilts en lappendekens oftewel patchwork dekens. An Moonen, voormalig conservator van het Openluchtmuseum, schreef er in 1992 twee boeken over. Quilts, een Nederlandse traditie en later nog een boek. ’t is al Beddegoet. In dat laatste boek gaat het over de periode van 1650 tot 1900.

Vergeten hoe we het deden

Eerst waren het vooral doorgestikte dekens, gemaakt van een mooie lap met een prachtig dessin. Daarna, in de 18e eeuw kwam het lapjes werk en het doorstikken ervan in zwang. In het museum kun je daar mooie voorbeelden van zien.vDit werk is in de loop der tijden in de vergeet hoek geraakt. Zo’n 45 jaar geleden is deze textiel verwerking weer overgekomen vanuit Amerika. Wij waren vergeten hoe we het vroeger zelf in Nederland deden. Vandaar dat An Moonen met een onderzoek begon naar wat er in het verleden nog bewaard is gebleven.

Kijken, niet voelen

Zelf ging ik in 1992 naar Tilburg, naar een expositie van Amerikaanse kunst quilts. Hiervan was ik heel erg onder de indruk. Ik wilde aan alle quilts wel even voelen hoe de stof in de hand lag. Maar dat is ten strengste verboden bij exposities. Alleen kijken met je ogen en niet zoals alle lapjes liefhebbers, ook voelen.

Voor de armen of de rijken

In Nederland is er nooit uit armoede met lapjesdekens gewerkt. De kolonisten in Amerika gebruikten juist wel de restanten, of de nog goede delen van de katoenen kleding en stoffen die zij voorhanden hadden. Hun lapjes kregen daarmee vaak een tweede leven.

We kennen ook het begrip “bedel deken”. Bij vrienden allerlei resten stof vragen, om zo een grotere verscheidenheid van meestal kostbare stoffen te verzamelen. Het was in die tijd een bezigheid voor en door welgestelden. Zij hadden immers de tijd om daarmee de dag te vullen. Dit geldt ook voor de doorgestikte dekens. Die uit de 17e en 18e eeuw stammen. Hiervoor werden ook sitsen gebruikt.

Gilde

In Nederland hebben we het Quiltersgilde dat in 1983 is opgericht. Zij hebben een website www.quiltersgilde.nl . Zij hebben meer dan 12.000 leden die deze hobby en bezigheid delen.

Werken met lapjes geeft veel plezier. Groepjes vrouwen vormen een “ Bee” en komen soms wekelijks bij elkaar om hun werkstukken aan elkaar te laten zien en eventuele adviezen bij elkaar in te winnen. Het zijn heel sociale groepen, die met elkaar meeleven in de dingen die in het leven van alle dag zo langs komen.

Als troost

Ze maken niet alleen werkstukken voor zichzelf, maar ook voor doelgroepen die extra aandacht nodig hebben. Zo worden er kleine werkstukjes gemaakt voor de kraamafdeling van een ziekenhuis, voor een baby die te vroeg geboren wordt en overlijdt. Dan kan de het gezin een keuze maken om een dergelijk klein werkstuk te gebruiken om het kindje in te wikkelen. Of om het als aandenken aan de geboorte met veel verdriet, mee naar huis te nemen.

Ook voor kinderen die langdurig ziek zijn worden wel troostdekens gemaakt. Soms begin je een werkstuk, maar komt het niet af, en doe je er niets meer mee. Dan kun je de blokken doneren aan Jopie’s Droomdekentjes.

Ook overhemden en stropdassen worden soms verwerkt als een partner sterft. Het helpt dan bij het verwerken van het grote verlies.

Hand of machine

Bij beginnende patchworkers en quilters, is het gebruikelijk om met blokjes patronen te maken. Soms afgewisseld met driehoekjes kun je al op een heel eenvoudige manier de leukste patronen maken, en het netjes met de hand naaien oefenen. Zo is de traditie begonnen.

We hebben niet voor niets een naaimachine tot onze beschikking, dus kunnen we die ook wel gebruiken. Toch heeft het goed kunnen handwerken het voordeel dat je heel precies wordt en werkt. Kleine oneffenheden zijn met de hand veel sneller op te lossen, dan wanneer je de machine gebruikt.

Het is mooi als de naadjes keurig op elkaar eindigen.

Later als je vrijer gaat werken, gelden deze regels veel minder. Dan wil je niet alles keurig afwerken. Dan kan het juist heel artistiek en stijlvol zijn, als je met een cordonrandje of juist met rafels het werkstuk afmaakt.

Het doorquilten is begonnen met de hand. Tegenwoordig zie je werkstukken die met de naaimachine zijn doorgestikt met zeer fraaie glansgarens. Dat op zich vraagt wel de nodige handigheid en doorzettingsvermogen.

Het doorquilten of doorpitten is bedoeld om het lapjeswerk door middel van de tussen vulling en de achterkant weer meer stevigheid en sterkte te geven. In de geschiedenis van Egypte hadden de soldaten ook jakken aan die gequilt waren. Dat was voor de veiligheid, vergelijkbaar met de huidige kogelwerende kleding.

Patronen voor het quilten kunnen met behulp van mallen op de stof worden overgebracht. In vroeger tijd werden die uit de losse hand op de stof getekend. Tegenwoordig gebruiken we vaak paterno (kunststof) strips, die in speciaal winkels te koop zijn.

Het doorquilten gebeurt met een kleine dunne naald en met een vingerhoed. De quiltnaald is vaak een ‘between’.

De dag van de Gelderse traditie

Op de Dag van de Traditie in het Openluchtmuseum hebben we van twee lapjes van 15 x 15 cm twee blokjes gemaakt die we ‘Zandloper’ noemen. Alle blokken hebben door de tijd heen een vaste naam gekregen. We werken met een donkere en een lichte stof. Of een lapje met dessin en een effen lapje.

Daar maken we de Gelderse Quilt van. We werken met de hand en met de naaimachine. Met vier blokjes in het zandloper motief, gaan we ook quilten. Dat is even oefenen. Op een later tijdstip worden die gequilte blokken dan weer aan elkaar genaaid tot een groot geheel.