Gelselaar, een Achterhoeks dorp met een van de rijkswege beschermd dorpsgezicht en rond 700 inwoners eert op allerlei manieren de gans. In de jaren tachtig van de vorige eeuw verrees er al een bronzen beeld van drie ganzen. Met het inrichten van een permanente ganzenweide begin deze eeuw kwam de dorpsgeschiedenis weer tot leven. Traditioneel ontvangt de burgemeester van Berkelland ieder voorjaar officieel het eerste ganzenei en wordt op de eerste zondag van de maand juli de ganzenmarkt gehouden met de verkiezing van de beste ganzenhoedster.
Gelselaar Ganzengat
'Borklo is 'n stad, Geestan is nog wat, Gelster is 'n gaanzegat'.
Met dit spotrijmpje in het dialect werd in vroegere tijden de spot gedreven met Gelselaar vanwege haar grote aantal ganzen. Borculo is een stad, Geesteren is nog wat, Gelselaar is een ganzengat. Tijden veranderen, want nu draagt Gelselaar met trots de naam Ganzendorp Gelselaar.
Publiciteit t.b.v. het verkrijgen van geldelijke middelen voor de noodzakelijke restauratie van de dorpskerk was eind jaren negentig van de vorige eeuw aanleiding om de ganzen weer van stal te halen en te gebruiken voor de geslaagde restauratie in 1999. Plattelandsvernieuwing met subsidies voor het instandhouden van cultuurhistorie maakte het vervolgens Stichting Erfgoed Gelselaar in 2003 mogelijk een eigen ganzenweide in te richten voor haar 40-50 witte ganzen.
Gelselaar en ganzen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden door haar geschiedenis. Op de lage, waterrijke broeklanden van het dorp werden eeuwenlang veel ganzen gehouden om economische redenen: dons(veren), vlees en eieren. Bijna alle gezinnen hadden een eigen koppel ganzen die men dagelijks liet grazen op de broeklanden en daarbij meestal door (schoolgaande) meisjes werden gehoed.
Beddegoed tonen tijden de kiekevisites
Dons en donsveren werden jaarlijks meerdere keren bij de ganzen 'geplukt' om te verkopen en te gebruiken voor beddengoed. De in het voorjaar geboren kuikens werden in het najaar veelal in de driften gedreven naar ganzenmarkten op of rond Sint Maarten, 11 november. Daar werden de jonge ganzen verkocht om afgemest te worden voor de eindjaarsslacht. De ganzenhouderij bracht daarnaast culturele aspecten met zich mee, zoals 'kiekevisites' en gebruiksvoorwerpen. Kiekevisites werden gehouden door in ondertrouw gegane stelletjes om hun nieuwe beddengoed te tonen aan de naaste noabers (buren) en familie. Slagpennen van ganzen werden gebruikt als schrijfgerei en voor het vervaardigen van handgrepen voor 'goastokken' (wandelstokken).
De sterk verbeterde waterhuishouding door de aanleg van het Twentekanaal rond 1930 en de snelle ontwikkeling van landbouw en veeteelt betekende het einde van de ganzenhouderij, maar de historie van het ganzendorp wordt mede levend gehouden door optredens in het dorp en elders van een koppel Gelselaarse ganzen die gedreven worden met behulp van drijfstokken door in historische kledij geklede ganzenhoedsters.
Bekijk het fragment uit onze tv-uitzending over dit verhaal:
